De detective
Marmoleum stories
Santje Pander
In 2018 studeerde Santje Pander af aan de Universiteit van Amsterdam (UvA) in conservering en restauratie van cultureel erfgoed. Momenteel is ze bij de UvA aangesteld als post-master stagiair, met als specialisatie de restauratie van historische interieurs. Haar grootste passie op dit vlak is de naoorlogse architectuur.
Voor haar masterproef onderzocht ze de Unesco-persruimte uit 1958, een ontwerp van Gerrit Rietveld. In 2018 bekroonde de UvA haar werk met de 4D Research Award. Daardoor kon ze verdergaan met haar digitale reconstructie van de Unesco-persruimte in samenwerking met het 4D-onderzoekslaboratorium.
Een architecturale parel
Toen het hoofdkantoor van Unesco in 1958 officieel werd geopend, zat er achter de betonnen muren een architecturale parel verborgen: de Unesco-persruimte ontworpen door Gerrit Thomas Rietveld (1888-1964), een nationaal geschenk van de Nederlandse overheid aan Unesco. Wat de persruimte zo uniek maakte, zowel op visueel als op conceptueel vlak, was het veelkleurige geometrische patroon van de linoleumvloer. Dat strekte zich uit over de volledige zaal en sloot aan bij de tafels. Door de uitzonderlijke, baanbrekende manier waarop Rietveld linoleum gebruikte, leek het interieur meer op een kunstwerk dan op een kantoor.
Meubels gered
In de jaren tachtig werd het interieur afgebroken en werden de meubels na overleg naar de Nederlandse Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed gebracht, waar ze veilig zouden worden bewaard. Heel wat andere architecturale elementen, zoals de muren, vloer en sommige meubels, gingen toen verloren. Omdat de meubels in slechte staat waren toen ze in Nederland aankwamen, zijn ze nooit meer ergens anders gebruikt. Bovendien ontbrak er belangrijke informatie die nodig was om de geredde meubels te restaureren. Er bestaan, zover bekend, geen kleurenfoto's van de originele persruimte. Het enige beeldmateriaal dat we hebben, zijn met de hand ingekleurde zwart-witfoto's.
Om het interieur van de persruimte te restaureren, organiseerde de Nederlandse Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in 2017 een vergadering onder deskundigen. Dat was het begin van een onderzoeksproject dat nog steeds loopt.
Meerdere onderzoekers hebben zich met de persruimte beziggehouden. In 2018 sloot Santje Pander zich aan bij het team tijdens haar master conservering en restauratie aan de Universiteit van Amsterdam.
Het linoleumarchief
In de lente van 2018 bezocht Santje het archief van Forbo Flooring. De originele linoleumvloer en de meubelpatronen in de persruimte zijn geproduceerd door Linoleum Krommenie (nu Forbo Flooring). In het archief, waar collectieboeken tot meer dan honderd jaar oud worden bewaard, ontdekte Santje gedetailleerde informatie over de precieze Marmoleum-kleuren die Rietveld voor zijn ontwerp had uitgekozen.
De reconstructie
Momenteel bouwt Santje een digitaal 3D-model van de originele zaal, met Marmoleum-kleurstalen uit het archief als referentie. Hiervoor werkt ze samen met het 4D-onderzoekslaboratorium van de Universiteit van Amsterdam. De curator en conservatoren van de Nederlandse Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed hopen ooit een permanente fysieke reconstructie van de zaal te kunnen bouwen.
We willen graag de volgende mensen bedanken:
Santje Pander | Universiteit van Amsterdam
Merel van Schrojenstein Lantman en Jessica Hensel | Universiteit van Amsterdam
Gal Keshet | regie, camerawerk en nabewerking
Simone de Vries | advies
Tijm Lanjouw | 4D-onderzoekslaboratorium
RCE | Sylvia van Schaik, Ron Kievits, Dorian Meijnen
Stichting Erven Rietveld | Martine Eskes
Rietveld Stichting | Martine Eskes
Unesco | Eng Sengsavang
Unesco | Collectie Unesco-archieven
De schetsen en foto's van de persruimte die in de film te zien zijn, komen uit de documentatie van de Nederlandse Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en uit de volgende bronnen:
Unesco | Collectie Unesco-archieven, Het Nieuwe Instituut Rotterdam | Rietveld Archief, D. Berretty/GAMMA RAPHO
Videobeelden van de ingebruikname van het Unesco-gebouw © Unesco voor de bewegende beelden
'Het hoofdkwartier van de Unesco te Parijs', Linoleumnieuws 1958, vol. 10, p. 18-19
'UNESCO gebouw Parijs' door A. Buffinga, artikel in Bouw 1959, vol. 14 (40), p. 1130-1140
'In Search of the Original Press Room', artikel van Eng Sengsavang, Santje Pander, Dorian Meijnen in Link (Lien) bulletin UNESCO | AFUS, 2019, vol. 135, p. 34